Europa kontynent pełen kontrastów. Miejsce życia dużej części społeczności ludzkiej. Mimo wielu konfliktów dążyła do wspólnoty. Tutaj zobaczycie źródło powstania dzisiejszej Unii Europejskiej.
Pierwszym państwem, który realizowało idee uniwersalistyczne w Europie było państwo Aleksandra Wielkiego, które narodziło się w starożytnej Grecji. Imperium Macedońskie było uniwersalne, ponieważ zrywało z doktrynalną dominacją konstrukcji państwa-miasta. Jednak rozciągało się głównie poza terenami Europy sięgając rzeki Indus. Pierwszy raz o zjednoczonej Europie można mówić w czasach panowania Imperium Rzymskiego. Obejmowało ono na kontynencie europejskim całą Europę Zachodnią i znaczną część wysp brytyjskich. Jednak idea zjednoczenia zakończyła się w 476 r. wraz z upadkiem cesarstwa Zachodniorzymskiego.
Wprawdzie przetrwała część Imperium Rzymskiego w postaci cesarstwa bizantyjskiego jednak obejmowało ono w Europie tylko niewielką jej część. Powrót idei zjednoczonej Europy nastąpił wraz z Karolem Wielkim, który stał się najpotężniejszym władcą Europy Zachodniej. Jednak monarchia Karola Wielkiego miała swojego przeciwnika w postaci Arabów, którzy przejęli w Europie półwysep Pirenejski podważając w ten sposób dominację państwa Karola Wielkiego[1].
Kontynuacją myśli zjednoczonej Europy była koncepcja Ottona III. Zakładała ona utworzenie uniwersalnego państwa chrześcijańskiego, na którego czele wspólnie stali papież i cesarz[2]. W średniowieczu rozwijały się dwa poglądy na temat integracji europejskiej. Jeden zakładał zwierzchnictwo papieża nad Europą, a drugi zakładał prymat cesarski. Spór tych poglądów kończy się wraz z powstaniem państw narodowych, które kwestionowały zarówno prymat papieski i cesarski. Symbolem zakończenia tej rywalizacji było przeniesienie Stolicy Apostolskiej do Awinionu[3]. Jednak do idei zjednoczenia Europy nawiązywał również legista Filipa Pięknego Pierre Dubois oraz sekretarz króla Czech Jerzego z Podiebradu Antoine Marini, który był twórcą Ligi Świętej. Natomiast Pierre Dubois zakładał stworzenie federacji chrześcijańskich suwerennych państw wraz z utworzeniem międzynarodowego trybunału rozjemczego. Jednak Dubois w przeciwieństwie do Mariniego zakładał dominację Francji w federacji. Dante Alighieri uważał, że pokój może być utrzymany tylko poprzez utworzenie światowej monarchii, która znajdowałaby się pod rządami cesarza na wzór monarchii rzymskiej Oktawiana Augusta[4]. Według króla Jerzego celem projektu Ligi było stworzenie systemu międzynarodowego, który opierać się miał na zasadzie równości państw[5]. Miało to nastąpić kosztem uprzywilejowanej pozycji papiestwa i cesarstwa w Europie[6]. Nastały następnie czasy potęg dynastii Jagiellonów i Habsburgów. Jednak nie przedstawiły one idei integracji, ponieważ rywalizowały ze sobą o dominację w Europie Środkowo-Wschodniej[7]. W XVII wieku ideę zjednoczenia Europy zawierały traktaty, które były sporządzone przez Francuzów i kwakiera angielskiego Wiliama Penna. Autorzy traktatów pracowali wtedy nad koncepcją ustanowienia pokoju w Europie i zorganizowanie współpracy międzynarodowej[8]. Król Stanisław Leszczyński proponował utworzenie związku z republik europejskich. Swój pomysł zawarł w swoim memoriale pt. Memoriał o ugruntowaniu ogólnego pokoju, który został wydany 1748 roku.W kolejnym stuleciu idea europejska występowała w pismach francuskiego duchownego Pierre de Saint oraz u filozofów tj.: J. J. Rousseau, J. Benthama i I. Kanta[9].
Następnym krokiem umożliwiającym integrację Europy była działalność militarna Napoleona Bonaparte na obszarze całej Europy. Teraz jednak sytuacja była inna, ponieważ Napoleon próbował narzucić podbitym ludom prawo i idee ustrojowe. Późniejsza potyczka w Moskwie i Waterloo położyły kres temu śmiałemu projektowi zjednoczonej Europy. Napoleon doprowadził do tego, że Europa nie była chętna do integracji. Wyrazem tego był Kongres Wiedeński narzucający Europie ład, w którym żadne państwo w Europie nie ma przewagi nad innymi[10]. Idea zjednoczenia również była podtrzymywana w Europie przez federalizm amerykański. Powszechnie idea zjednoczenia Europy występuje w pismach: utopijnych socjalistów, części ekonomistów liberalnych i pismach działaczy narodowych[11]. Według filozofa Hoene-Wrońskiego federacja jest najwyższym poziomem rozwoju ludzkiego społeczeństwa. Stefan Buszczyński zaproponował w utworzenie Stanów Zjednoczonych w swojej książce pt. Schyłek Europy wydanej w 1867 roku[12]. Zjednoczenie Niemiec w 1871 roku stanowiło naruszenie tego ładu w Europie, ponieważ naruszało to równowagę państw. Efektem tego była pierwsza wojna światowa, ponieważ główne państwa Europy nie były zadowolone z ładu narzuconego przez Kongres Wiedeński. Pierwsza organizacja międzynarodowa mająca utrzymać pokój była Liga Narodów mająca charakter ogólnoświatowy. Liga Narodów nie była jednak w stanie zrealizować swoich celów, ponieważ zagrażały temu idee komunistyczne i faszystowskie[13]. Uczestnik powstania listopadowego Wojciech Bogumił Jastrzębowski w 1931 roku opracował projekt konstytucji unii europejskiej[14]. Oprócz niego występuje jeszcze idea ruchu paneuropejskiego, która miał dążyć do zjednoczenia Europy. Austriacki arystokrata Ryszard Coudenhove-Kalergi twórca ruchu paneuropejskiego w 1924 roku ogłosił Manifest Europejski propagujący zjednoczenie Europy bez Rosji i Wielkiej Brytanii. Według niego miała Europa tworzyć konfederację, która miała być oparta na zasadach: równości, suwerenności i bezpieczeństwa jej członków. Ruch planował zawarcie unii celnej i monetarnej w ramach konfederacji. W tym samym czasie francuz Edouard Herriot podczas posiedzenia Ligi Narodów w Genewie poparł regionalny pakt europejski. Pakt zakładał równość wszystkich wchodzących w jego skład państw i zniesienie taryf celnych[15]. Propozycja Herriota zakładająca zorganizowanie unii europejskiej została przedstawiona w latach 1929-1930 przez premiera Francji Aristide’a Brianda. Briand podczas wystąpienia zaproponował utworzenie konfederacji europejskiej, która zakładała bliską współpracę polityczną i ekonomiczną z zachowaniem suwerenności. Projekt mimo rekomendacji specjalnej komisji został odrzucony przez Ligę Narodów. Jednak Winston Churchill wyraził swoje poparcie dla federacji europejskiej w swoim artykule pt. Stany Zjednoczone Europy, który został wydany w 1930 roku w tygodniku Saturday Evening Post. Churchill uważał, że stworzenie federacji europejskiej jest dużą szansą dla gospodarki i prestiżu Europy. Przed wojną w 1938 roku utworzono w Wielkiej Brytanii organizację o nazwie Federal Union. Organizacja zakładała, że powstanie federacji europejskiej jest możliwe tylko w przypadku pozyskania dla idei opinii publicznej[16].
Najbardziej był ekspansywny faszyzm, który doprowadził do wybuchu drugiej wojny światowej. Program faszystowskiej zjednoczonej Europy został zawarty w dziele Adolfa Hitlera Main Kampf. Program ten zakładał budowę zjednoczonej Europy do Uralu jednak z najważniejszą rolą rasy aryjskiej[17]. Chcąc uniknąć kolejnej wojny powołano Organizację Narodów Zjednoczonych, do której zgłosiły się wszystkie państwa na świecie włącznie z Związkiem Radzieckim[18].
Przemysław Skibowski
Bibliografia:
Amin S. M., Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej na tle tekstów prawnych oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Toruń 1999.
Kwilecki A., Idea zjednoczenia Europy: polityczno-socjologiczne aspekty integracji zachodnioeuropejskiej, Poznań 1969.
Marszałek A., Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej, Łódź 1996.
Przypisy:
[1] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej na tle tekstów prawnych oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Toruń 1999, s. 15.
[2] A. Marszałek, Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej, Łódź 1996, s. 12.
[3] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.
[4] A. Marszałek, Z historii…, s. 13.
[5] A. Kwilecki, Idea zjednoczenia Europy, Poznań 1969, s. 154.
[6] Ibid, s. 155.
[7] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.
[8] A. Kwilecki, Idea…, s. 154.
[9] Ibid, s. 155.
[10] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.
[11] A. Kwilecki, Idea…, s. 155.
[12] A. Kwilecki, Idea…, s. 156.
[13] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.
[14] A. Kwilecki, Idea…, s. 155.
[15] Ibid, s. 157.
[16] Ibid, s. 158.
[17] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 17.
[18] Ibid, s. 17.