Dążenia integracyjne Europy na przestrzeni wieków

Europa kontynent pełen kontrastów. Miejsce życia dużej części społeczności ludzkiej. Mimo wielu konfliktów dążyła do wspólnoty. Tutaj zobaczycie źródło powstania dzisiejszej Unii Europejskiej.

Pierwszym państwem, który realizowało idee uniwersalistyczne w Europie było państwo Aleksandra Wielkiego, które narodziło się w starożytnej Grecji. Imperium Macedońskie było uniwersalne, ponieważ zrywało z doktrynalną dominacją konstrukcji państwa-miasta. Jednak  rozciągało się głównie poza terenami Europy sięgając rzeki Indus. Pierwszy raz o zjednoczonej Europie można mówić w czasach panowania Imperium Rzymskiego. Obejmowało ono na kontynencie europejskim całą Europę Zachodnią i znaczną część wysp brytyjskich. Jednak idea zjednoczenia zakończyła się w 476 r. wraz z upadkiem cesarstwa Zachodniorzymskiego.

Imperium Rzymskie. Fot. Wikimedia Commons

Wprawdzie przetrwała część Imperium Rzymskiego w postaci cesarstwa bizantyjskiego jednak obejmowało ono w Europie tylko niewielką jej część. Powrót idei zjednoczonej Europy nastąpił wraz z Karolem Wielkim, który stał się najpotężniejszym władcą Europy Zachodniej. Jednak monarchia Karola Wielkiego miała swojego przeciwnika w postaci Arabów, którzy przejęli w Europie półwysep Pirenejski podważając w ten sposób dominację państwa Karola Wielkiego[1].

Kontynuacją myśli zjednoczonej Europy była koncepcja Ottona III. Zakładała ona utworzenie uniwersalnego państwa chrześcijańskiego, na którego czele wspólnie stali papież i cesarz[2]. W średniowieczu rozwijały się dwa poglądy na temat integracji europejskiej. Jeden zakładał zwierzchnictwo papieża nad Europą, a drugi zakładał prymat cesarski. Spór tych poglądów kończy się wraz z powstaniem państw narodowych, które kwestionowały zarówno prymat papieski i cesarski. Symbolem zakończenia tej rywalizacji było przeniesienie Stolicy Apostolskiej do Awinionu[3]. Jednak do idei zjednoczenia Europy nawiązywał również legista Filipa Pięknego Pierre Dubois oraz sekretarz króla Czech Jerzego z Podiebradu Antoine Marini, który był twórcą Ligi Świętej. Natomiast Pierre Dubois zakładał stworzenie federacji chrześcijańskich suwerennych państw wraz z utworzeniem międzynarodowego trybunału rozjemczego. Jednak Dubois w przeciwieństwie do Mariniego zakładał dominację Francji w federacji. Dante Alighieri uważał, że pokój może być utrzymany tylko poprzez utworzenie światowej monarchii, która znajdowałaby się pod rządami cesarza na wzór monarchii rzymskiej Oktawiana Augusta[4]. Według króla Jerzego celem projektu Ligi było stworzenie systemu międzynarodowego, który opierać się miał na zasadzie równości państw[5]. Miało to nastąpić kosztem uprzywilejowanej pozycji papiestwa i cesarstwa w Europie[6]. Nastały następnie czasy potęg dynastii Jagiellonów i Habsburgów. Jednak nie przedstawiły one idei integracji, ponieważ rywalizowały ze sobą o dominację w Europie Środkowo-Wschodniej[7]. W XVII wieku ideę zjednoczenia Europy zawierały traktaty, które były sporządzone przez Francuzów i kwakiera angielskiego Wiliama Penna. Autorzy  traktatów pracowali wtedy nad koncepcją ustanowienia pokoju w Europie i zorganizowanie współpracy międzynarodowej[8]. Król Stanisław Leszczyński proponował utworzenie związku z republik europejskich. Swój pomysł zawarł w swoim memoriale pt. Memoriał o ugruntowaniu ogólnego pokoju, który został wydany 1748 roku.W kolejnym stuleciu idea europejska występowała w pismach francuskiego duchownego Pierre de Saint oraz u filozofów tj.: J. J. Rousseau, J. Benthama i I. Kanta[9].

Europa Napoleona. Fot. Wikimedia Commons

Następnym krokiem umożliwiającym integrację Europy była działalność militarna Napoleona Bonaparte na obszarze całej Europy. Teraz jednak sytuacja była inna, ponieważ Napoleon próbował narzucić podbitym ludom prawo i idee ustrojowe. Późniejsza potyczka w Moskwie i Waterloo położyły kres temu śmiałemu projektowi zjednoczonej Europy. Napoleon doprowadził do tego, że Europa nie była chętna do integracji. Wyrazem tego był Kongres Wiedeński narzucający Europie ład, w którym żadne państwo w Europie nie ma przewagi nad innymi[10]. Idea zjednoczenia również była podtrzymywana w Europie przez federalizm amerykański. Powszechnie idea zjednoczenia Europy występuje w pismach: utopijnych socjalistów, części ekonomistów liberalnych i pismach działaczy narodowych[11]. Według filozofa Hoene-Wrońskiego federacja jest najwyższym poziomem rozwoju ludzkiego społeczeństwa. Stefan Buszczyński zaproponował w utworzenie Stanów Zjednoczonych w swojej książce pt. Schyłek Europy wydanej w 1867 roku[12]. Zjednoczenie Niemiec w 1871 roku stanowiło naruszenie tego ładu w Europie, ponieważ naruszało to równowagę państw. Efektem tego była pierwsza wojna światowa, ponieważ główne państwa Europy nie były zadowolone z ładu narzuconego przez Kongres Wiedeński. Pierwsza organizacja międzynarodowa mająca utrzymać pokój była Liga Narodów mająca charakter ogólnoświatowy. Liga Narodów nie była jednak w stanie zrealizować swoich celów, ponieważ zagrażały temu idee komunistyczne i faszystowskie[13]. Uczestnik powstania listopadowego Wojciech Bogumił Jastrzębowski w 1931 roku opracował projekt konstytucji unii europejskiej[14]. Oprócz niego występuje jeszcze idea ruchu paneuropejskiego, która miał dążyć do zjednoczenia Europy. Austriacki arystokrata Ryszard Coudenhove-Kalergi twórca ruchu paneuropejskiego w 1924 roku ogłosił Manifest Europejski propagujący zjednoczenie Europy bez Rosji i Wielkiej Brytanii. Według niego miała Europa tworzyć konfederację, która miała być oparta na zasadach: równości, suwerenności i bezpieczeństwa jej członków. Ruch planował zawarcie unii celnej i monetarnej w ramach konfederacji. W tym samym czasie francuz Edouard Herriot podczas posiedzenia Ligi Narodów w Genewie poparł regionalny pakt europejski. Pakt zakładał równość wszystkich wchodzących w jego skład państw i zniesienie taryf celnych[15]. Propozycja Herriota zakładająca zorganizowanie unii europejskiej została przedstawiona w latach 1929-1930 przez premiera Francji Aristide’a Brianda. Briand podczas wystąpienia zaproponował utworzenie konfederacji europejskiej, która zakładała bliską współpracę polityczną i ekonomiczną z zachowaniem suwerenności. Projekt mimo rekomendacji specjalnej komisji został odrzucony przez Ligę Narodów. Jednak Winston Churchill wyraził swoje poparcie dla federacji europejskiej w swoim artykule pt. Stany Zjednoczone Europy, który został wydany w 1930 roku w tygodniku Saturday Evening Post. Churchill uważał, że stworzenie federacji europejskiej jest dużą szansą dla gospodarki i prestiżu Europy. Przed wojną w 1938 roku utworzono w Wielkiej Brytanii organizację o nazwie Federal Union. Organizacja zakładała, że powstanie federacji europejskiej jest możliwe tylko w przypadku pozyskania dla idei opinii publicznej[16].

Europa Hitlera. Fot. Wikimedia Commons

Najbardziej był ekspansywny faszyzm, który doprowadził do wybuchu drugiej wojny światowej. Program faszystowskiej zjednoczonej Europy został zawarty w dziele Adolfa Hitlera Main Kampf. Program ten zakładał budowę zjednoczonej Europy do Uralu jednak z najważniejszą rolą rasy aryjskiej[17]. Chcąc uniknąć kolejnej wojny powołano Organizację Narodów Zjednoczonych, do której zgłosiły się wszystkie państwa na świecie włącznie z Związkiem Radzieckim[18].

Przemysław Skibowski

Bibliografia:

Amin S. M., Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej na tle tekstów prawnych oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Toruń 1999. 

Kwilecki A., Idea zjednoczenia Europy: polityczno-socjologiczne aspekty integracji zachodnioeuropejskiej, Poznań 1969.

Marszałek A., Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej, Łódź 1996.

Przypisy:

[1] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej na tle tekstów prawnych oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Toruń 1999, s. 15.  

[2] A. Marszałek, Z historii europejskiej idei integracji międzynarodowej, Łódź 1996, s. 12.

[3] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.

[4] A. Marszałek, Z historii…, s. 13.

[5] A. Kwilecki, Idea zjednoczenia Europy, Poznań 1969, s. 154.

[6] Ibid, s. 155.

[7] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.

[8] A. Kwilecki, Idea…, s. 154.

[9] Ibid, s. 155.

[10] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.

[11] A. Kwilecki, Idea…, s. 155.

[12] A. Kwilecki, Idea…, s. 156.

[13] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 16.

[14] A. Kwilecki, Idea…, s. 155.

[15] Ibid, s. 157.

[16] Ibid, s. 158.

[17] S. M. Amin, Instytucje i porządek prawny…, s. 17.

[18] Ibid, s. 17.

Leave a Comment

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *

*