Filozofia w służbie rewolucji. O ideach, które dały przyczynek do rewolucji francuskiej 1789 roku

Rewolucja francuska to bardzo ważne wydarzenie historyczne, które z racji swojej złożoności ma wiele przejawów. Jednym z najważniejszych był aspekt ideowy, bez którego udziału takie zdarzenie, jak wspomniana rewolucja mogłoby nigdy nie zaistnieć w znanej nam formie.

„Żyjemy w środku burzy, która niepostrzeżenie zrodziła się tylko między filozofami. Kiedy jednak przebiła się do obszaru ustrojów politycznych, pogrążyła w zgliszczach całą Europę […]. Ołtarz i tron, republiki i monarchie, całe narody i stowarzyszenia polityczne wieli państw zostały obrócone w perzynę, unicestwione, rozdarte, zniewolone po zatopieniu ich we krwi i we łzach […].” Tak sytuację polityczną Europy podsumowuje Hugo Kołłątaj w dobie burzliwych wydarzeń końca XVIII wieku.

„Król Słońce” Ludwik XIV
Fot: Wikimedia Commons

Rewolucja francuska to jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach, na tyle ważne, aby stała się cezurą rozdzielającą dwie epoki. Główne idee, jakie ze sobą niosła, czyli Liberté-Égalité-Fraternité (Wolność – Równość – Braterstwo) już na zawsze wpisały się w świadomość społeczną. W efekcie powstają podstawy nowoczesnego państwa, opartego na prawie, gdzie wszyscy obywatele zostają zrównani względem przyjętego prawa. Celem tego artykułu nie będzie więc przedstawienie przebiegu samej rewolucji czy też jej skutków, ale omówienie przyczyn, które przyczyniły się do do rozpalenia. I nie chodzi tutaj o te bezpośrednie, jak np. niezadowolenie z rządów Ludwika XV, a potem jego następcy – Ludwika XVI,  fatalna sytuacja finansowa czy polityczna państwa. Te stanowiły tylko przyczyny niezadowolenia, które w końcu dało upust w postaci zamieszek, finalnie przeradzających się w otwartą rewolucję. Celem artykułu jest przedstawienie dorobku epoki oświecenia, który stał się inspiracją do przyjęcia właśnie takich haseł rewolucji. To zasługi filozofii społecznej XVIII wieku oraz jej najważniejsi przedstawiciele, stworzyli pewne idee, podstawy myślenia, które stały się inspiracją dla ludu. Gdyby nie twórczość Jana Jakuba Rousseau, Monteskiusza tudzież innych autorów, nie zostałaby przedstawiona żadna alternatywa dla monarchii, a która była by na tyle realistyczna, a zarazem przekonująca, by porwać w rewolucyjny nastrój całe tłumy osób.

Krótki rys historyczny

Wiek XVIII jest pod wieloma względami wyjątkowym okresem w historii. Potocznie zwany oświeceniem rozumu, w porównaniu do poprzednich epok faktycznie wyróżniał się na polu osiągnięć naukowych, kulturowych czy filozoficznych. Oświecenie z racji swojego zorientowania na racjonalność, szuka odpowiedzi na pytania poruszające wyobrażenie rzeczywistości niż jej naturę. Tendencją owych czasów było interesowanie się polityką, kwestiami społecznymi, powszechność stanowiła krytyka kościoła.

Wiodącą rolę w tworzeniu nowoczesnej myśli oświeceniowej tworzyła Francja, to właśnie tam swoje dzieła publikowali najważniejsi przedstawiciele nowego nurtu czyli: Monteskiusz i Jean Jacques Rousseau.

Ludwik XV
Fot: Wikimedia Commons

Francja wchodzi w nową epokę jako jedna z przewodnich potęg kontynentu. Skuteczne rządy „Króla Słońce”: Ludwika XIV, zapewniły monarchii silne podstawy polityczne i gospodarcze. Uznaje się go za pierwszego w historii władcę absolutnego, jego system rządów dał podstawy do wykształcenia się rasowych monarchii absolutnych takich jak w Austrii, Prusach czy Rosji.[1] Owa monarchia absolutna również czerpała z oświeceniowej myśli społecznej i dostosowała swoje podstawy ideologiczne i filozoficzne na nowych, szerzących się ideach i myślach. W przeciwieństwie do Ludwika XIV, który jeszcze legitymował swoje panowanie boskim prawem, już Fryderyk II Wielki mówił o sobie że on jest tylko „pierwszym sługą państwa” a lud oddał swoją władzę w jego ręce . Za początek oświecenia przyjmuje się śmierć Ludwika XIV w 1715 roku. Silna pozycja Francji zacznie błyskawicznie upadać na skutek nieudolnych rządów następcy „Króla Słońce” czyli Ludwika XV, sytuacji nie poprawi fakt przekazania przez niego znacznej części władzy i obowiązków swojemu zaufanemu ministrowi Andrzejowi de Fleury. Ten z racji swojej bardzo konserwatywnej postawy będzie blokować wszelkie ruchy reformatorskie i oświeceniowe w kraju.[2] Następnie przegrana wojna siedmioletnia okaże się dla Monarchii kolejnym silnym ciosem. Francja przegra walkę o dominację kolonialną z wielką Brytanią, a w wyniku wojny Prusy wyrosną na pozycję silnego konkurenta. Następca – Ludwik XVI zasiada na tron w 1774 roku i jego rządy, niestety nie przynoszą żadnej poprawy w coraz gorszej sytuacji Królestwa Francji. Będąc pod silnym wpływem swoich doradców zostaje wychowany na mało wyrazistego, wycofanego i skrytego władcę. Zbieg owych okoliczności w połączeniu z nieudolnymi próbami reform wewnętrznych, w rządzie i nieskuteczne sposoby ratowania topniejącego skarbca oraz nie odwracalny kryzys ekonomiczny finalnie przyczynią się do ogromnego wzrostu rozgoryczenia mas, które w końcu da podwaliny wywołania rewolucji 14 lipca 1789 roku. Zanim przejdę do przedstawienia wizji francuskich myślicieli, warto najpierw przedstawić ich sylwetki. jak wyglądały koleje ich życia, ich dorobek wniesiony na poczet całej epoki oświecenia.

One Comment

Leave a Comment

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *

*