Obraz polityki brytyjskiej w dobie wojny o sukcesję hiszpańską 1702–1714

Gabinet Marlborough-Godolphina (1702-1710)

W 1702 r. królowa Anna nakazała ks. Marlborough sformować gabinet. Z uwagi na to, że był naczelnym dowódcą sił angielskich na kontynencie, zwrócił się do swojego przyjaciela Sidneya Godolphina, by objął funkcję Lorda Skarbu i tym samym przewodniczył gabinetowi. Pomimo wyraźnej niechęci Godolphin zgodził się zostać szefem torysowskiego gabinetu[3]. Zarówno ich relację, jak również cele polityczne w trafny sposób określa M. Woods: Wielki generał nie dbał o nic poza wojną, wielki finansista nie dbał o nic prócz znalezienia pieniędzy na wojnę jego szefa[4]. W skład tego gabinetu weszli obok Godolphina i Marlborough (uczestniczył w jego pracach jako Generał Artylerii) również: Henry Boyle jako Kanclerz Skarbu, Książę Pembroke jako Lord Przewodniczący Rady, John Leveson-Gover jako Kanclerz ks. Lancaster. Daniel Finch, earl Nottingham, został sekretarzem stanu południowego departamentu, a Charles Hedge – południowego departamentu. Funkcję szefa handlu międzynarodowego objął Thomas Thyne, sekretarza wojny – George Clarke, skarbnika marynarki – Thomas Littleton, a płacmistrza armii John Howe. Lordem Strażnikiem Tajnej Pieczęci został John Sheffield, a Lordem Wielkim Admirałem mąż królowej Anny – ks. Jerzy Duński. Większość była torysami, więc nie było problemu z poparciem torysowskiej Izby Gmin. Trzeba jednak podkreślić, że Marlborough i Godolphin mieli wigowskie sympatie, co odbiło się na późniejszym kształcie administracji tych dwóch polityków.

Pierwsza rekonstrukcja gabinetu odbyła się w 1704 r. Umiarkowany torys, jakim był Daniel Finch – earl Nottingham,  na tyle wzmocnił swoją pozycję w gabinecie w związku z pełnieniem obowiązków sekretarza stanu południowego departamentu, że główny obóz torysowski zaczął się go obawiać. W rezultacie królowa Anna za namową ks. Marlborough zdymisjonowała earla Nottingham, a do rządu weszli nowi torysi – Henry St. John i Robert Harley[5]. Wzmocnienie gabinetu czołowymi politykami stronnictwa torysów, zaniepokoiło wigowską opozycję. Ciekawą opinię na ten temat wysnuł M. Woods: Nadszedł teraz czas, w którym Marlborough i Godolphin musieli często zmieniać strony i nawet umiarkowani torysi byli zwalniani ze swoich stanowisk. Harley i St. John byli użyteczni, by zamaskować przejście, lecz ich okres użyteczności minął. W 1708 r. oboje zostali zdymisjonowani[6]. Zanim do tego doszło w 1705 r. stronnictwo wigów wygrało wybory. W teorii gabinet stracił większość w parlamencie. Jednak zarówno torysowski gabinet, jak i wigowski parlament opowiadali się za dalszą kontynuacją wojny o sukcesję hiszpańską. Nie zmniejszyło to nacisków na królową Annę, by przekształciła torysowski rząd w wigowski. Dało to swój asumpt do kolejnych zmian. W 1705 r. John Sheffield stracił urząd Lorda Strażnika Tajnej Pieczęci na rzecz Johna Holles, a w 1706 r. do rządu wszedł członek wigowskiej junty – Charles Spencer, ks. Sunderland. Owa junta była kolektywnym kierownictwem partii wigowskiej w okresie rządów Wilhelma i Anny.

W 1708 r. odbyły się kolejne wybory do Izby Gmin, głównie z uwagi na unię angielsko-szkocką zawartą w 1707 r. Wspomniane wybory powszechne ponownie wygrali wigowie, a ich przewaga nad torysami jeszcze bardziej się zwiększyła. Gabinet Marlborough–Godolphin zmienił charakter z torysowskiego na wigowski. Tym samym możemy nazwać ten gabinet ostatnim gabinetem angielskim i pierwszym brytyjskim. Henry Boyle – wig, pełniący rolę Kanclerza Skarbu, został sekretarzem stanu północnego departamentu. Jego miejsce w kancelarii skarbu zajął inny przedstawiciel stronnictwa wigów – John Smith. Do rządu weszli także kolejni członkowie wigowskiej junty – John Somers i Thomas Wharton. Pierwszy objął urząd Lorda Przewodniczącego Rady, drugi został Lordem Namiestnikiem Irlandii. Do rządu wszedł również Robert Walpole – późniejszy premier Wielkiej Brytanii. W gabinecie ks. Marlborough objął tekę sekretarza wojny. Zmienił się również Lord Wysoki Admirał – ks. Jerzy Duński zmarł w 1708 r., a na jego miejsce mianowano Thomasa Herberta, wcześniej Lorda Przewodniczącego Rady.

Dwa lata później gabinet Marlborough–Godolphina upadł. Stało się to na skutek splotu wielu czynników. Od momentu przemiany rządu z torysowskiego na wigowski jego głównym celem była kontynuacja wojny aż do zwycięskiego końca. Zmuszało to społeczeństwo brytyjskie do coraz większych poświęceń w imię polityki zagranicznej wigów. Nastroje społeczne świetnie wyczuli torysi na czele z St. Johnem i Harleyem. Kiedyś współpracownicy i członkowie rządu Marlborough, teraz stali się jego największymi wrogami. Rozpoczęli brutalną kampanię oszczerstw i pomówień przeciw angielskiemu wodzowi. Jonathan Swift, jeden z bliskich przyjaciół Roberta Harleya, pisał pamflety atakujące gabinet i jego politykę. Gabinetu wigów nie ratowała nawet sytuacja na kontynencie – krwawa bitwa pod Malplaquet, kolejne porażki w Hiszpanii i ciężkie oblężenia twierdz zmuszały brytyjskich polityków do zastanowienia się nad sensownością dalszych działań militarnych. W tej atmosferze w 1710 r. królowa Anna  zdymisjonowała Lorda Skarbu S. Godolphina, a formowanie nowego rządu powierzyła liderowi torysów – Robertowi Harleyowi.

Historia gabinetu Marlborough i Godolphina była niezwykle burzliwa i skomplikowana. Początkowo torysowski w wyniku zmian w Izbie Gmin został zdominowany przez wigów. Dużą rolę odegrała tu królowa Anna, bardzo podatna na wpływy faworytek – najpierw Sary Churchill, potem Mrs. Masham. Gabinet ten miał jednak olbrzymie sukcesy – przez dekadę skutecznie współtworzył europejską koalicję przeciw Ludwikowi XIV. W polityce wewnętrznej udało mu się w 1707 r. doprowadzić do unii Szkocji i Anglii. Dużą zasługą tego gabinetu było utrzymanie Settlement Act z 1701 r., gwarantującego koronę dynastii hanowerskiej i tym samym oddalenie zagrożenia jakobickiego od Anglii.