Monarchia po ugodzie
Ugoda monarchii z Węgrami powodowała wprowadzenie dwóch odrębnych centralizmów[27]. W praktyce oznaczało to powstanie dwóch odrębnych państw: Przedlitawia i Zalitawia. Wspólną instytucją dla obu terytoriów pozostawał cesarza. W Przedlitawii był cesarzem, a w Zalitawii był królem[28]. Również polityka zagraniczna i armia. Odrębne był instytucje ustawodawcze. Odpowiednio dla monarchii Rada Państwa, a dla Węgier Sejm. Stworzenie Austro-Węgier powodowało, że pozostałe narody musiały zapomnieć o federalnej monarchii. Taki układ najbardziej odpowiadał burżuazji niemieckiej i węgierskiej, ponieważ obopólna współpraca miała pomóc w zwalczaniu ruchów niepodległościowych.
Ważnym czynnikiem w prawidłowym funkcjonowaniu dualizmu byli Polacy. Niemcy wiedzieli, że nie mają pełnego poparcia w monarchii, dlatego potrzebowali sprzymierzeńców. Powstał pomysł kompromisu z Polakami, dzięki czemu mogli swobodnie rządzić krajem. Jak pisał w swojej książce Henryk Wereszycki, była to bardziej umowa między dynastią a Polakami[29]. Bez głosów Polaków z Galicji tak naprawdę żaden rząd nie byłby w stanie funkcjonować. Polacy, choć mocno wspierali koncepcje stworzenia federalistycznej monarchii, to jednak obawiali się twardego oporu z powodu sytuacji, która panowała w Galicji. Najbardziej obawiano się Ukraińców, którzy zasiadając w administracji, byli realnym zagrożeniem.
Zwieńczeniem ugody z Węgrami było przyjęcie tzw. konstytucji grudniowej, która praktycznie bez większych zmian funkcjonowała aż do upadku monarchii[30]. Zmiany, które wprowadzała konstytucja, były przeprowadzone w duchu liberalnym. Kraje koronne dostały ograniczoną konstytucję. Rząd centralny został uzależniony od Rady Państwa. Była ona odpowiedzialna za budżet państwa, zajmowała się sprawą rekrutów i do niej należała inicjatywa ustawodawcza.
Konstytucja nie likwidowała sejmów krajowych, które funkcjonowały w Przedlitawii. Jednak tak jak to było zapisane w Patencie lutowym, miały ograniczone kompetencje. Wybory do sejmów odbywały się w systemie kurialnym, co faworyzowała bogatych posiadaczy ziemskich[31].
Ustawa zasadnicza monarchii ściśle regulowała prawa obywatelskie. Zostały przyznane m.in. prawo do ochrony wolności osobistej, nienaruszalność własności, wolność wyznania, prawo do zrzeszania się, równość wobec prawa[32]. Były to ustawy, które zrewolucjonizowały stosunki społeczno-gospodarcze. Również kwestia sądownictwa została uregulowana, powołując sądownictwo administracyjne, a także powołano do życia Trybunał Koronny. Były to ustalenia, które funkcjonowały w krajach Przedlitawii[33].
Również konstytucja sankcjonowała wspólne sprawy monarchii dualistycznej. Wszystkie sprawy wspólne miały być zarządzane przez Delegację, którą miał zwoływać cesarz co roku. W momencie gdy Delegacja nie potrafiła podjąć decyzji, cesarz mógł samodzielnie wydać decyzję, jednak obowiązywała ona tylko przez rok, do następnej Delegacji[34].
Podsumowanie
Monarchia austriacka w ciągu ośmiu lat przeszła ogromną ewolucję władzy, która praktycznie aż do roku 1918 pozostała niezmieniona. Coraz większe problemy narodowościowe oraz zagrożenie zewnętrzne zmusiło cesarza i rządzących do odejścia od prób powrotu absolutyzmu. Musieli znaleźć drogę, która będzie kompromisem dla wszystkich stron. Ugoda z Węgrami miała być lekarstwem na problemy państwa. Jednak oddanie dużej autonomii jednemu narodowi, spowodowało oburzenie Polaków, Czechów, Ukraińców, którzy również marzyli o swojej niezależności.
Tak krótkowzroczna polityka doprowadziła do napiętych stosunków społeczno-gospodarczych, które spowodowały upadek kraju. Cesarz Franciszek Józef nie miał wystarczających cech charakteru, które pomogłyby mu w podejmowaniu prawidłowych decyzji. Państwo podzielone na dwie części, mimo że starano się zbudować sprawną administrację, musiało w pewnym momencie zacząć źle funkcjonować. Wydaje się, że odrzucenie koncepcji monarchii federalistycznej było błędem, którego w późniejszych latach nie dało się naprawić. Brakowało zdecydowanej polityki cesarza, który szczególnie po porażkach w wojnie z Francją stał się pragmatyczny i szukał najłatwiejszych rozwiązań. W obliczu kryzysu państwa szukano polityki, która zadowoli wszystkie strony, co nie mogło wyjść państwu na dobre. Dlatego ocena zmian, które zaszły w tym okresie w monarchii, nie jest jednoznaczna. Próba rozluźnienia stosunków wewnątrz państwa wydawała się słuszną ideą. Jednak danie dużych przywilejów jednemu narodowi w postaci odrębnej administracji spowodowało słuszny protest Czechów, Polaków i Ukraińców. Te wszystkie problemy doprowadziły do powolnego upadku państwa, które nie miało atutów, aby obronić swoją państwowość. Doskonale było to widoczne podczas I wojny światowej, kiedy wewnętrzny kryzys rozsadził monarchię od środka.
Adam Radosz
Bibliografia
- Dziadzio A., Austrii wobec Galicji i Czech w dobie przemian ustrojowych monarchii habsburskiej (1861-1871), „Czasopismo Prawno-Historyczne”, Tom. L, z. 1, Warszawa 1998, s. 83-115.
- Fras Z., Galicja, Wrocław 2003.
- Grodziski S., Habsburgowie Dzieje dynastii, Wrocław 1998.
- Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław 1986.
- Wereszycki H., Pod Berłem Habsburgów
Przypisy:
[1] S. Grodziski, Habsburgowie Dzieje dynastii, Wrocław 1998, s. 171.
[2] H. Wereszycki, Historia Austrii, Wrocław 1986, s. 217-219.
[3] Z. Fras, Galicja, Wrocław 2003, s. 162-164.
[4] H. Wereszycki, Pod Berłem Habsburgów, Kraków 1975, s. 160.
[5] Tenże, Historia…, s. 222.
[6]A. Dziadzio, Austrii wobec Galicji i Czech w dobie przemian ustrojowych monarchii habsburskiej (1861-1871), „Czasopismo Prawno-Historyczne”, Tom. L, z. 1, Warszawa 1998, s. 2.
[7] H. Wereszycki, Historia…, s. 223.
[8] Tenże, Pod berłem…, s. 159-161.
[9] Tamże, s. 160.
[10] H. Wereszycki, Historia…, s. 225.
[11] Tamże, s. 160.
[12] A. Dziadzio, dz. cyt., s. 4.
[13] H. Wereszycki, Pod Berłem…, s. 162.
[14] A. Dziadzio, dz. cyt., 88.
[15] Tamże, s. 89.
[16] H. Wereszycki, Pod Berłem…, s. 163.
[17]A. Chwalba, Historia Powszechna, Warszawa 2008, s. 360
[18] H. Wereszycki, Historia…, s. 227.
[19] A. Dziadzio, dz. cyt., s. 90.
[20] Tamże, s. 91.
[21] H. Wereszycki, Pod Berłem…, s. 166.
[22] A. Dziadzio, dz. cyt., s. 90.
[23] Tamże, s. 92.
[24] H. Wereszycki, Historia…, s. 228.
[25]A. Dziadzio, dz. cyt., s. 96.
[26] Tamże, s. 98.
[27] H. Wereszycki, Pod Berłem…, s. 166.
[28] Z. Fras, dz. cyt., s. 168-169.
[29] H. Wereszycki, Pod Berłem…, s. 169
[30] Tenże, Historia…, s. 231.
[31] Tamże, s. 231.
[32] H. Wereszycki, Pod Berłem…, s. 181.
[33] Tenże, Historia…, s. 232.
[34] Tamże, s. 232